تکلیف و رعایت حقوق شهروندی متقابل است

عبدالصمد خرمشاهی وکیل دادگستری


قانون و مجموعه قوانین نوعی قرارداد هستند که میان مردم و شهروندان یک جامعه منعقد شده و هر یک از افراد مکلف هستند به حقوق یکدیگر احترام گذاشته و به تکالیف شهروندی‌شان عمل کنند.
متأسفانه کثرت جمعیت در برخی شهرها، روابط پیچیده افراد، پیشرفت‌های تکنولوژی و ارتباطات از جمله عواملی هستند که در پاره‌ای از مواقع برخی افراد به عمد یا غیر عمد موجبات تضییع حقوق دیگران را فراهم می‌کنند. این ایجاد مزاحمت‌ها یا ارتکاب‌های عملی که از لحاظ عملی جرم محسوب می‌شود می‌تواند یک توهین ساده باشد یا یک قتل یا فاجعه دیگر.
متأسفانه در سطح جامعه شاهد آن هستیم که تخلفات کوچک به مرور قبح خود را از دست داده‌اند و همین تخلفات کوچک در آینده تبدیل به جرائم بزرگ می‌شوند. در قانون اساسی هر عمل یا ترک عمل که خلاف قانون باشد جرم محسوب می‌شود و مجازات دارد. همچنین از دیدگاه فلسفی، اجتماعی و مذهبی نیز یک سری رفتارها جرم محسوب می‌شود مثل دروغ گفتن اما در قانون برای اینگونه افعال هیچ‌گونه مجازاتی در نظر گرفته نشده است. به هر حال اگر زمینه و مقدمه جرائم کوچک در جامعه فراهم شود، در واقع زمینه ارتکاب جرائم بزرگ نیز فراهم می‌شود.
هرگونه نقض حقوق یک شخص توسط شهروند دیگر نوعی دهن‌کجی به قواعد و مقررات حقوق شهروندی است و این قبیل رفتارها در جامعه ما زیاد دیده می‌شود.
هر جامعه از آحاد مردم تشکیل شده است که هر کدام از افراد برای بهتر زندگی کردن خود و دیگران باید تکالیفی را رعایت کنند. حق همیشه در مقابل تکلیف است. حقوق شهروندی و تکالیف یک شهروند در رابطه متقابل هستند که باید با هم رعایت شوند.
برخی از جرائم مثل توهین کردن قابل گذشت هستند و برخی دیگر مثل کلاهبرداری غیر قابل گذشت است. برخی جرائم ساده و برخی پیچیده هستند اما همه این‌ها به معنی خلأ قانون نیست.
در همه این موارد نقش مسئولان نیز بسیار مهم است. مسئولان باید برای رفاه حال شهروندان تلاش زیادی ‌کنند. اگر مدیریت غیراصولی و سوء وجود داشته باشد ممکن است باعث ایجاد اختلافات در بین شهروندان شود. پس نقش هر یک از قانون، شهروندان و مسئولان برای رفاه زندگی اجتماعی بسیار مهم است.
دولت به معنای عام مکلف است که برای رفاه شهروندان تمهیداتی بیندیشد و خدمات خوبی ارائه دهد. مثلاً برای رفاه شهروندان مکلف است که ورزشگاه، تفریح‌گاه و ... بسازد چون ارائه چنین خدماتی به شهروندان باعث می‌شود زمینه جرائم از بین برود.
از طرفی اگر شهروندان به هر نحوی به حقوق شهروندی دیگر تجاوز کنند باید مجازات شوند. مثلاً در قانون مجازات اسلامی ماده 619 هر کسی که در اماکن عمومی یا معابر متعرض یا مزاحم اطفال و زنان شود یا با حرکات مخالف شئون و حیثیت با آنان رفتار کند، به زندان از 2 تا 6 ماه و تا 74 ضربه شلاق محکوم می‌شود.
همچنین مجازات تهدید به قتل، زندان از 2 ماه تا 2 سال و شلاق است.
برای مزاحمت‌های تلفنی نیز حبس و جزای نقدی وجود دارد.
اما در خصوص اینکه خدمتکاری برای نظافت هفتگی آپارتمانی تعهد کند و پول ماهیانه خود را نیز گرفته باشد اما به تعهد خود عمل نکند، در صورتی که خسارتی وارد نکرده باشد جرم مرتکب نشده و این عدم تعهد را نشان می‌دهد. اما اگر خسارتی وارد کرده باشد از طریق دادگاه می‌تواند پیگیری کند.
یا اینکه اگر فروشنده‌ای گران‌فروشی یا کم‌فروشی کند تخلف کرده است و باید شکایت کنند تا برابر قانون تعزیرات با او برخورد شود.
یک سری جرائم هم وجود دارند که مجازاتی در قانون برای آنها وضع نشده است اما از نظر عرفی قبیح محسوب می‌شوند مثل دروغ‌گویی، هرچند اگر در دادگاه فردی شهادت دروغ بدهد قانون برای او مجازات در نظر می‌گیرد.
به طور کلی هر چیزی که در قانون مجازات اسلامی برای انجام دادن یا انجام ندادن آن مجازات در نظر گرفته شده است، جرم به حساب می‌آید و تمامی قوانین در راستای رفاه عمومی شهروندان وضع شده است. حقوق شهروندی نیز تمکین از مقررات و قوانین در سطح جامعه است.  

مجازات خواستگاران قلابی

در گذشته فردی که با فریب در ازدواج به سوءاستفاده از طرف مقابل می‌پرداخت به عنوان یک کلاهبردار تحت تعقیب قرار می‌گرفت و مجازات می‌شد اما هم‌اکنون در قانون مجازات اسلامی جرمی تحت عنوان فریب در ازدواج تعریف شده و مجازات مشخصی برای مجرم در نظر گرفته شده است.
براساس ماده 647 قانون مجازات اسلامی چنانچه هر یک از طرفین ازدواج پیش از عقد، طرف مقابل خود را به امور واهی از قبیل داشتن تحصیلات عالیه، تمکن مالی، موقعیت اجتماعی و شغل و سمت خاصی، تجرد و نداشتن سابقه ازدواج در گذشته و... فریب دهد و عقد برمبنای هر یک از این موارد غیرواقعی صورت گیرد مرتکب این عمل به حبس تعزیری از 6 ماه تا 2 سال محکوم می‌شود.
یک مقام انتظامی نیز ضمن هشدار به دختران جوان و خانواده‌ها می‌گوید: اغفال دختران و سوء استفاده‌های مالی از آنها یکی از ترفندهای تبهکارانی است که در قالب خواستگاران عاشق‌ پیشه و صادق پا به زندگی دختران جوان و خانواده آنها می‌گذارند. این افراد سودجو برای رسیدن به اهداف پلیدشان با جلب اعتماد طرف مقابل و ابراز احساسات و مسائل عاطفی به زندگی فرد مورد نظر نفوذ می‌کنند.اما دختران جوان باید هوشیار باشند و به هر فردی اعتماد نکنند. مهمترین نکته هم این است که باید والدین خود را در جریان دوستی‌ها قرار داده و از آنها بخواهند درباره فرد مورد نظر تحقیق کنند و فقط به صرف داشتن ظاهری موجه و وضع مالی خوب به خواستگاران اعتماد نکنند. این افراد اغلب دختران پولدار یا آنهایی که سن‌شان بالا رفته و تصور می‌کنند دیگر موقعیتی برای ازدواج ندارند را بیشتر هدف قرار داده و به راحتی فریب‌شان می‌دهند.