قصاص نوجوانان زیر18 سال‌آری‌یا نه؟

تعیین سن کیفری اطفال
یکی از محورهای اساسی حقوق کیفری اطفال، تعیین سن مسئولیت کیفری است. قانونگذاران هر کشور سنی را به عنوان سن مسئولیت کیفری تعیین کرده‌اند یعنی رسیدن فرد به بلوغ جسمی و فکری و پذیرش مسئولیت اجتماعی. تا چند روز قبل و براساس قانون قبلی سن کیفری در ایران برای دختران 9 و برای پسران 15 سال قمری بود. در واقع ایران تنها کشوری است که سن مسئولیت کیفری را براساس بلوغ جنسی تعیین کرده و جز در جرایم تعزیری و بازدارنده در سایر جرایم همان مجازاتی که برای بزرگسالان اجرا می‌شود نسبت به این اطفال تازه بالغ هم اعمال می‌شود. از جمله این مجازات‌ها نیز صدور حکم قصاص برای افراد زیر 18 سال است.

اما آنچه از دیرباز با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو بوده تعیین مجازات اطفال بزهکار و نوجوانان مجرم بوده است. برخی عقیده دارند برخوردهای همراه با عطوفت و رأفت و مهربانی تأثیرگذارتر از مجازات‌های خشن و رفتارهای قهرآمیز است. برخی دیگر اما معتقدند برای مقابله با جرم بخصوص در جرایم موجب حد و قصاص بهترین روش مجازات‌های پیش‌بینی شده در قانون و مطابق با مجازات بزرگسالان است. در چنین شرایطی گروهی از کارشناسان دستگاه قضایی و حقوقدانان با بررسی کامل قانون مجازات اسلامی و نگاهی تازه به آن نواقص را رفع کرده و برای تغییر و اصلاح برخی از قوانین لایحه‌ای را از طریق مراجع مربوطه تقدیم مجلس شورای اسلامی کردند.
اعدام زیر 18 سال منتفی شد
امین حسین رحیمی ـ سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی ـ در این‌باره می‌گوید: این لایحه از ابتدای مجلس هشتم تحت بررسی قرار گرفت اما تصویبش سال‌ها طول کشید. در حال حاضر نیز پس از تغییر و اصلاحات در برخی از قوانین آماده ابلاغ به روزنامه رسمی کشور است.
یکی از مهمترین این تغییرات نیز بحث قصاص افراد زیر 18 سال است. از آنجا که طی سال‌های اخیر موضوع اعدام و قصاص افراد زیر 18 سال – که طبق کنوانسیون بین‌المللی حقوق کودک، طفل محسوب می‌شوند – در مجامع جهانی موضوع بسیار داغی بوده به همین خاطر در قانون مجازات اسلامی جدید به آن توجه ویژه‌ای شده است. به عبارتی می‌توان گفت: موضوع اعدام افراد زیر 18 سال به کلی منتفی شد اما در بحث قصاص و حدود مشروط به تشخیص قاضی دادگاه شده است. به عبارتی یعنی اگر فرد زیر 18 سال مرتکب قتل یا جرایمی که موجب حد یا قصاص است بشود اما به تشخیص مراجع مربوطه مانند قاضی دادگاه در رشد و کمال عقل وی شبهه باشد وی از مجازات قصاص رهایی می‌یابد. طبق ماده 90 قانون مجازات اسلامی در جرایم موجب حد یا قصاص هر گاه افراد بالغ کمتر از 18 سال ماهیت جرم انجام شده یا حرمت آن را درک نکنند یا در رشد و کمال عقل آنان شبهه وجود داشته باشد حسب مورد با توجه به سن افراد به مجازات‌های پیش‌بینی شده در این فصل محکوم می‌شوند.
رحیمی در ادامه گفت: به طور اصولی در این قانون جدید سعی بر آن بوده که صدور حکم قصاص برای افراد زیر 18 سال منتفی شود. چرا که اکثر حقوقدانان، جرم‌شناسان و جامعه‌شناسان در این موضوع اتفاق نظر دارند که به طور معمول افراد زیر 18 سال چندان حرمت جرم ارتکابی را درک نمی‌کنند. البته در بحث حدود، این موضوع مصداق بیشتری دارد. اما در مورد قتل باید گفت: مجازات قصاص برای فردی که مرتکب جنایت فجیعی شده و به طور عمد و آگاهانه و با نقشه قبلی این کار را انجام داده همچنان پابرجا و قابل اجرا خواهد بود، ولی باید اجرای حکم فرد تا پایان 18 سالگی به تعویق بیفتد.
اطفال زیر سن بلوغ مسئولیت کیفری ندارند
موسی قربانی - عضو کمیسیون حقوقی مجلس - در مخالفت با اظهارات همکارش می‌گوید: طبق قانون مجازات اسلامی اطفال سه وضعیت دارند:
1- آنها که زیر سن بلوغ هستند و هیچ مسئولیت کیفری ندارند، 2- اطفال از 9 تا 15 سال در صورتی که مرتکب جرایم تعزیری شوند دادگاه می‌تواند یکی از تصمیمات زیر را در‌مورد آنها بگیرد. از جمله تسلیم به والدین یا اولیا یا سرپرست قانونی با گرفتن تعهد به تربیت و مواظبت در حسن اخلاق، تسلیم به اشخاص حقیقی یا حقوقی که دادگاه به مصلحت طفل یا نوجوان بداند، نصیحت از سوی قاضی دادگاه، اخطار، تذکر یا گرفتن تعهد کتبی به تکرار نکردن جرم، نگهداری در کانون اصلاح و تربیت از سه‌ماه تا یک سال. 3- نوجوانانی که سن آنها بین 15 تا 18 سال است در صورت ارتکاب جرایم تعزیری به نگهداری در کانون اصلاح و تربیت، پرداخت جزای نقدی و حتی حکم به اقامت در خانه - در ساعاتی که دادگاه معین می‌کند - محکوم خواهند شد.در‌مورد جرایم حدود و قصاص هم مجازات برای افراد بالغ زیر 18 سال همان مجازات پیش‌بینی شده در قانون است و حتی اگر فرد زیر 18 سال باشد و به قصاص محکوم شود، حکم وی قابل اجراست.اما سؤال اساسی از قانونگذار این است که چرا اطفال کمتر از 18 سال را برای کارهایی نظیر دریافت گواهینامه رانندگی، خدمت سربازی، انجام معاملات رسمی و استخدام در ادارات به علت قابلیت‌های جسمانی و عقلانی یا ادراک و شعور حائز شرایط نمی‌دانند، اما یک دختر 9 ساله یا پسر 15 ساله را در صورت ارتکاب جرم حائز مسئولیت کیفری و مستحق مجازات می‌دانند. مگر نه اینکه انجام یک عمل نتیجه فعل و انفعالات عقلانی و روانی یک فرد است.