پیدایش ثبت احوال در ایران (چگونه اسم خود را عوض کنیم؟)

پیدایش ثبت احوال در ایران
در ایران قدیم پیش از آنکه اسمی از ثبت احوال و شناسنامه به میان آورده شود، وقتی نوزادان به دنیا می‌آمدند، بزرگ خانواده در گوش نوزاد قرآن می‌خواند و نامش را پشت کتاب مقدس خانه که همان قرآن بود یا دیوان حافظ می‌نوشت، در این میان فقط خانواده‌های اشرافی بودند که علاوه بر این ثبت خانگی، در یک شجره‌نامه مفصل، نام و تاریخ تولد فرزندان را ثبت می‌کردند تا سرانجام با این مدرک غیرقابل انکار تقسیم ارث و رسیدن عنوان اشرافی طبق قاعده و اصول انجام شود. در زمانی‌که خانواده‌های ایرانی اینگونه نام‌ها را ثبت می‌کردند، یعنی در قرن نوزدهم میلادی، ثبت احوال به‌صورت یکپارچه و منسجم در جهان به‌وجود آمد و نامگذاری در دنیا یک قاعده مشخص پیدا کرد، این در حالی بود که در ایران نام‌ها هنگام تولد در پشت قرآن و بعد از مرگ هم بر سنگ گورها نگاشته می‌شد. تا اینکه با گسترش ارتباطات و فرهنگ در جامعه ایرانی نیاز به ایجاد تشکیلاتی برای ثبت وقایع ضروری احساس شد، به همین دلیل فکر تشکیل یک سازمان خاص برای صدور شناسنامه و به دنبال آن ثبت وقایعی مانند تولد، ازدواج و وفات به فکر مسئولان کشور افتاد. 

 از همین رو جلسه‌ای در روز 30 آذرماه سال 1297 شمسی در دولت وقت برگزار شد و سندی مشتمل بر 41 ماده به تصویب هیأت وزیران رسید و اداره‌ای تحت عنوان اداره سجل احوال در وزارت داخله به‌وجود آمد. پس از تشکیل این اداره نخستین شناسنامه کشور به شماره یک در بخش 2 تهران در روز 16 آذر سال 1297 هجری شمسی به نام فاطمه ایرانی صادر شد. این روند ادامه پیدا کرد تا اینکه نخستین قانون ثبت احوال در 35 ماده، خرداد ماه سال 1304 هجری شمسی در مجلس شورای ملی وقت تصویب شد و براساس آن مقرر شد کلیه اتباع ایرانی در داخل و خارج از کشور دارای شناسنامه باشند. پس از تصویب این قانون که نخستین قانون ثبت احوال در کشور بود، قانون دیگری هم در سال 1307 تصویب شد که براساس آن وظیفه جمع‌آوری آمارهای مختلف نیز به اداره سجل احوال محول شد و به همین دلیل نام این اداره نیز به اداره احصائیه و سجل احوال تغییر یافت. از این روز به بعد به تناسب شرایط جامعه، قانون ثبت احوال بارها مورد تجدید نظر، تغییر و اصلاح قرار گرفت.
وظایف ثبت احوال
نخستین کاری که ثبت احوال انجام می‌دهد صدور شناسنامه است. براساس ماده 12 قانون ثبت احوال کشور، ولادت هر طفل در ایران اعم از اینکه پدر و مادر طفل ایرانی یا خارجی باشد باید به سازمان ثبت احوال کشور اعلام شود و برای کودک نام انتخاب و شناسنامه صادر کنند. این کار شروع داستان شناسنامه در زندگی ایرانیان است که سرانجام با یک مهر باطل در زمان مرگ به پایان می‌رسد.
اما داستان شناسنامه در زندگی افراد تنها به تولد و مرگ محدود نمی‌شود. مسئولیت‌های بسیاری برعهده سازمان ثبت احوال است که از جمله این مسئولیت‌ها می‌توان به ثبت ازدواج، ثبت مشخصات منسوبین، صدور کارت شناسایی ملی، ثبت وفات ایرانیان خارج از کشور، اصلاح تاریخ تولد، تغییر نام و نام خانوادگی و خدمات مربوط به صدور شناسنامه اشاره کرد.
نام‌ها
بر اساس ماده 20 قانون ثبت احوال، انتخاب نام فرزند بر عهده والدین یا قیم است و بر این نکته نیز تأکید شده است که باید نام‌های مناسب و پسندیده انتخاب شوند.
در ایران انتخاب نام راه‌های مختلفی دارد. برخی والدین با توجه به اعتقادات مذهبی نسبت به انتخاب نام فرزندشان اقدام می‌کنند و برخی دیگر به دنبال اسم‌های خاص هستند، برخی بر ایرانی بودن اسم فرزندشان تأکید دارند و برخی بدون توجه به هیچ کدام از موارد اعلام شده تنها به خاطر اینکه بچه‌شان شناسنامه داشته باشد یک نام انتخاب می‌کنند.
در پایگاه اطلاعات جمعیتی کشور 420هزار عنوان نام وجود دارد که 220 هزار عنوان دخترانه و 200 هزار عنوان پسرانه است. در این میان به دلیل تنوع نام‌ها، الگوهای نامگذاری زیادی مانند الگوهای توصیفی، دینی و مذهبی، ملی باستانی، قومی، منطقه‌ای، ترکیبی، نام‌گل‌ها، طبیعت، حیوانات زیبا، پرندگان، کوه‌ها، رودها و نام موجودات خیالی و تاریخی وجود دارد. در این میان 14 الگوی نامگذاری برای پسران و 18 الگوی نامگذاری برای دختران وجود دارد که به همین دلیل تنوع نام‌های دخترانه از نام‌های پسرانه بیشتر است.
نام‌هایی که یکباره محبوب می‌شوند
تعدادی از نام‌ها هستند که به یکباره در جامعه محبوب می‌شوند و انتخاب آنها در صدر جدول ‌نام‌گذاری فرزندان قرار می‌گیرد. دلایل انتخاب این نام‌ها متفاوت است. اسامی مقدسان دینی ما به دلیل باور عمیق مذهبی مردم معمولاً در صدر اسامی انتخابی برای نوزادان قرار دارد و همیشه این اسامی انتخاب اول خانواده‌های ایرانی هستند.
پس از آن اسامی چهره‌های ملی و فرهنگی برای نامگذاری مورد توجه خانواده‌ها هستند و پس از آن به طور دوره‌ای نیز اسامی شخصیت‌های محبوب تلویزیونی، فرهنگی، ورزشی و ادبی در رتبه‌های بعدی انتخاب توسط والدین قرار می‌گیرند.
بارها دیده شده است که اسامی شخصیت‌های اصلی یک سریال مورد علاقه در میان مردم در صدر جدول انتخاب اسم قرار گرفته‌اند و در سال بعد حتی جزو 10 نام برتر هم نبوده‌اند چرا که این سریال‌ها تمام شده و از خاطر مردم رفته‌اند.
10 اسم برتر در سال 89 برای پسران محمد، علی، امیرعلی، ابوالفضل، امیرحسین، امیرمحمد، مهدی، حسین، محمدمهدی و محمدرضا و 10 اسم برتر دختران فاطمه، زهرا، ستایش، هستی، زینب، نازنین‌زهرا، ریحانه، مریم، مبینا و نرگس بودند که براحتی می‌توان تأثیر باورهای مذهبی و توجه به شخصیت‌های فرهنگی و اجتماعی را در انتخاب این نام‌ها مشاهده کرد.
نکات جالب نام‌ها در ایران
در حال حاضر 3 هزار و 737 نام پسرانه و 3 هزار و 812 نام دخترانه قابل تغییر در کشور وجود دارند هر کسی که این نام‌ها را داشته باشد بلافاصله می‌تواند نسبت به تغییر اسمش به یک اسم مناسب‌تر اقدام کند.
انتخاب اسامی خارجی روی افراد ممنوع است.
البته در این میان برخی اسامی که با زبان فارسی یکی باشند از این قانون مستثنی هستند.طولانی‌ترین نام خانوادگی در پایگاه اطلاع‌رسانی جمعیتی کشور به عنوان «طایف حاجی‌نوروز علی تهرانی معروف به کلاه‌دره» به ثبت رسیده است. ضمناً طولانی‌ترین اسم برای یک زن «فاطمه سلطان خانم معروف به شازده کربلایی» متولد 1264 از کربلا است و طولانی‌ترین اسم برای آقایان هم «آقا میرزا مصطفی عظیم‌الدوله ملقب به بک‌شو» مربوط به سال 1245 از تهران است.
بر اساس آمار بیشترین انتخاب نام توسط ایرانیان برای فرزندان، اسامی ائمه اطهار (ع) است.
به گزارش پایگاه اطلاعات جمعیتی سازمان ثبت احوال 10 نام بیش از دیگر اسامی در 92 سال گذشته برای پسران انتخاب شده که عبارتند از محمد، علی، حسین، مهدی، حسن، رضا، محمدرضا، علیرضا، احمد و عباس و برای دختران نیز به ترتیب فاطمه، زهرا، مریم، معصومه،‌زینب، سکینه، رقیه، خدیجه، لیلا و سمیه بیش از سایر نام‌ها انتخاب شده است.
*بیشترین فراوانی نام خانوادگی هم در کشور به ترتیب محمدی، حسینی، احمدی، رضایی، مرادی، حیدری، کریمی، موسوی، جعفری و قاسمی هستند.
اسامی عجیب و غریب
*در ثبت احوال کشور اسامی عجیب زیادی مانند شفتالو، شربت، علاقه، غم، اهریمن، باباقلی، ملخ، چیته، للو، آفت، اجبار، حالتاج، پنیر، پوپول، آقابگم، پارچه و بسیاری نام‌های دیگر برای زنان و مردان به ثبت رسیده که بسیاری از آنها مربوط به سال‌ها قبل هستند و دیگر اجازه ثبت اینگونه اسامی در شناسنامه‌ها داده نمی‌شود.
دردسرهای بعضی اسم‌ها
این روزها بسیاری از مردم خواستار تغییر نام و نام خانوادگی خود هستند چرا که به دلیل ناراضی بودن از اسم‌شان می‌خواهند هر طور شده از دست اسم‌شان راحت شوند.
این افراد 2 راه دارند: اگر اسم‌شان جزو لیست اسم‌هایی باشد که در ثبت احوال قابل تغییر قید شده‌اند راه ساده‌تری پیش رو دارند و با مراجعه به سازمان ثبت احوال می‌توانند نام خود را تغییر دهند. اما اگر نام‌شان در این لیست نباشد راه دشوارتری را پیش رو دارند.
اگر به دلخواه تصمیم به تغییر نام یا نام فامیل خود دارند باید با مراجعه به دادگاه و کلی رفت و آمد مجوز تغییر اسم‌شان را بگیرند که البته بسیاری از آنها در این رفت و آمدها موفق نمی‌شوند چرا که نمی‌توانند دلیل قانع‌کننده‌ای برای تغییر اسم‌شان به دادگاه ارائه دهند.